Co to są cząstki stałe PM1?
Cząstki stałe unoszące się w powietrzu są to drobne cząstki stałe lub ciekłe zawieszone w atmosferze. Mogą być naturalnego pochodzenia, takie jak pył mineralny, pył wulkaniczny, czy pył roślinny. Jednak główną przyczyną cząstek stałych unoszących się w powietrzu w obszarach miejskich jest działalność człowieka, w tym spalanie paliw kopalnych (np. w pojazdach, elektrowniach, fabrykach), procesy przemysłowe, działalność budowlana, palenie odpadów oraz dym tytoniowy.
Te cząstki są zróżnicowane pod względem składu chemicznego i wielkości. Wśród typowych cząstek stałych unoszących się w powietrzu znajdują się pyły, sadza, metale ciężkie, cząstki organiczne i inne substancje. Ich wielkość może się różnić od mikrometrów (PM10, PM2,5, PM1), aż do nanometrów.
Co to są cząstki stałe PM1?
Cząstki stałe (PM) o wielkości mniejszej niż 1 mikron nazywane są PM1 (czasami PM1,0). PM1 jest uważany za szczególnie niebezpieczny ze względu na jego wyjątkowo małe rozmiary.
Im mniejsza średnica cząstki, tym więcej szkód może wyrządzić. Drobne cząsteczki unoszące się w powietrzu, takie jak PM1, są wystarczająco małe, aby przeniknąć przez tkankę płuc i przedostać się do krwioobiegu. PM1 może następnie krążyć po całym organizmie i powodować ogólnoustrojowe skutki zdrowotne.
Pomimo mniejszej średnicy typowa cząstka PM1 ma większą powierzchnię fizyczną niż inne drobne cząstki, takie jak PM2,5. To sprawia, że PM1 z większym prawdopodobieństwem przenosi metale ciężkie, chemikalia i lotne związki organiczne (LZO) na swojej powierzchni i powoduje jeszcze większe szkody w przypadku wdychania. W przeciwieństwie do PM2,5, PM1 nie podlega przepisom, a technologia monitorowania PM1 jest ograniczona. Wciąż prowadzone są badania, aby lepiej zrozumieć konkretne szkody, jakie powoduje PM1 w porównaniu z innymi zanieczyszczeniami w postaci cząstek stałych, takimi jak PM2,5 i ultradrobne cząstki (UFP).
Jakie są źródła PM1?
Podobnie jak PM2,5 i UFP, większość zanieczyszczeń PM1 wynika ze spalania paliw i działalności przemysłowej.
Niektóre źródła PM1 występują naturalnie, np. fragmenty minerałów, jednak zdecydowanie większość unoszących się w powietrzu cząstek PM1 pochodzi z działalności człowieka, np.:
– emisje z fabryk,
– spalanie paliw,
– cząsteczki opon pochodzące z użytkowania pojazdu,
– dym z pożarów lub spalania drewna w pomieszczeniach zamkniętych.
Ponieważ działalność człowieka stanowi większość źródeł PM1, gęsto zaludnione obszary miejskie, zwłaszcza te z ruchliwymi drogami lub obiektami przemysłowymi, są szczególnie podatne na zanieczyszczenie PM1, a także na inne rodzaje zanieczyszczeń cząstkami.
W 2019 r. w obszarze województwa śląskiego przeprowadzono badanie cząstek stałych w powietrzu wokół czterech przedszkoli i ośmiu obiektów przemysłowych [1].
Naukowcy odkryli ścisłą korelację między PM1 i PM2,5, co sugeruje, że prawie 75 procent cząstek PM2,5 w otaczającym środowisku mieści się w zakresie wielkości PM1 poniżej 1 mikrona. Badanie wykazało również, że unoszące się w powietrzu czynniki rakotwórcze, takie jak kadm, chrom i nikiel, powszechnie występowały w cząsteczkach PM1 w pobliżu obszarów miejskich i zakładów przemysłowych. Stężenia tych czynników rakotwórczych wahały się od 10 nanogramów na metr sześcienny (ng/m3) do 800 ng/m3 w promieniu kilometra od zakładów przemysłowych.
Jak zredukować cząstki PM1?
Oto kilka wskazówek, które pomogą zmniejszyć emisję PM1 z niektórych jego najczęstszych źródeł:
– chodź pieszo, jedź na rowerze, korzystaj z autobusów lub pociągów lub korzystaj z wspólnych przejazdów, aby zmniejszyć zależność od pojazdów osobistych,
– zastąp samochody napędzane gazem pojazdami elektrycznymi lub wodorowymi, aby pomóc zmniejszyć lub wyeliminować osobistą emisję dwutlenku węgla,
– wymień pojazdy lub maszyny napędzane silnikiem Diesla na te, które wykorzystują bardziej oszczędną energię, taką jak gaz ziemny lub energia elektryczna,
– wyposaż domowe systemy energetyczne w energię słoneczną, aby zmniejszyć wykorzystanie sieci energetycznej przez elektrownie zasilane węglem lub innymi brudnymi paliwami,
– zmniejsz zależność od wewnętrznych źródeł spalania, takich jak kominki, świece zapachowe, piekarniki i piece,
– jeśli zdecydujesz się skorzystać z tych źródeł, pamiętaj o odpowiedniej wentylacji,
– ogranicz lub rzuć palenie papierosów, waporyzatorów i cygar,
– zastosuj oczyszczacz powietrza w odpowiednimi do niego filtrami.
Źródło:
[1] Mainka A, et al. (2019). PM1 in ambient and indoor air—urban and rural areas in the Upper Silesian region, Poland.